درس 10 مطالعات اجتماعی پایه هشتم (از رحلت پیامبر تا قیام امام حسین )

اجتماعی هشتم بخش تاریخ، اجتماعی هشتم و نهمpdf

در این وبلاگ پی دی اف های اجتماعی هشتم و نهم و همچنین متن درس ها با لینک کلمات سخت یا توضیحی

درس10 از رحلت پیامبر تا قیام کربلا(نینوا)

نویسنده: - دوشنبه ٢٦ بهمن ۱۳٩٤

حضرت محمد (ص) در 28 صفر سال 11 هجری در مدینه وفات یافت و در همان شهر به خاک سپرده شد. از رحلت رسول خدا تا شهادت امام حسین (ع) در سال 61 هجری، رویدادهای سرنوشت سازی رخ داد که با مهم ترین آنها در این درس آشنا می شوید.

ماجرای سقیفه و جانشینی پیامبر
لحظاتی پس از رحلت رسول خدا و در حالی که علی (ع) و شماری از اصحاب مشغول مراسم خاک سپاری آن حضرت بودند، تعدادی از انصار و مهاجرین در محلی به نام سَقیفهٔ بنی ساعده گرد آمدند و دربارهٔ جانشینی پیامبر به گفت وگو پرداختند. هر دو گروه با نادیده گرفتن وصیت پیامبر در غدیر خم، مدعی بودند که خلافت و جانشینی رسول خدا حق آنان است. با توجه به اینکه از گذشته میان انصار رقابت و اختلاف وجود داشت، جمعی از حاضران در سقیفه، با ابوبکر که یکی از مهاجرین کهنسال بود، بیعت کردند و بدین ترتیب وی به عنوان خلیفهٔ اول شناخته شد. گروهی از مسلمانان با یادآوری خطبهٔ پیامبر در غدیر، خواهان بیعت با حضرت علی (ع) بودند، اما حضرت علی (ع) با سکوت خود مانع بروز تفرقه و درگیری میان مسلمانان شد تا اسلام پایدار بماند.
خلیفهٔ اول حدود دو سال خلافت کرد. او پیش از آنکه از دنیا برود، عمربن خطّاب را به جانشینی خود برگزید. عمر در دوران ده سالهٔ حکومت خود کار فتوحات را که از اواخر دوران خلافت ابوبکر آغاز شده بود با جدّیت دنبال کرد. سپاهیان اعزامی از سوی خلیفهٔ دوم، علاوه بر بخش وسیعی از ایران، کشورهای سوریه، لبنان، فلسطین و مصر را نیز فتح کردند.عثمان، خلیفهٔ سوم، توسط شورایی که عمر تعیین کرده بود به خلافت رسید. در زمان او برخلاف دو خلیفهٔ نخست، زندگی تجملاتی و شیوهٔ اشرافی رواج یافت و اطرافیان و کارگزاران خلیفه با ثروت به دست آمده از فتوحات به خوش گذرانی مشغول شدند. خاندان بنی امیه که تا هنگام فتح مکه، با اسلام و پیامبر مخالفت و دشمنی ورزیده بودند، در این زمان به مقام های مهم دست یافتند و بر بیت المال مسلمانان مسلط شدند. عثمان جمعی از صحابه و یاران نزدیک پیامبر مانند ابوذر، عمّار و مالک اشتر را به دلیل آنکه از او و اطرافیانش انتقاد می کردند، مجازات و تبعید کرد. عملکرد اطرافیان خلیفهٔ سوم، نارضایتی گروهی از مسلمانان را برانگیخت. آنان از نقاط مختلف به مدینه آمدند و اعتراض خود را نسبت به عملکرد عاملانش اعلام کردند. امام علی(ع) تلاش زیادی کرد که مخالفان را آرام کند و مانع بروز درگیری و خونریزی شود، اما سرانجام معترضان خشمگین به خانهٔ خلیفه هجوم بردند و او را کشتند. حکومت امام علی(ع)
امام علی (ع) فرزند ابوطالب در کعبه به دنیا آمد. آن حضرت دوران کودکی و نوجوانی را در خانهٔ حضرت محمد (ص) و تحت تربیت وی به سر برد. امام علی(ع) نخستین مردی بود که به پیامبر اسلام ایمان آورد و همواره پیامبر(ص) را در راه گسترش اسلام یاری داد. شهامت و فداکاری امام علی(ع) و خوابیدن در بستر رسول خدا، سبب شد که پیامبر بدون آسیبی از مشرکان، مکه را به سوی مدینه ترک کند. دلاوری و شجاعت امیرمؤمنان در جنگ های
دوران پیامبر مشهور است. امام علی با وجود آنکه شایسته و مستحق جانشینی پیامبر بود، به منظور جلوگیری از تفرقه مسلمانان سکوت کرد. در دوران سه خلیفهٔ قبلی، آن حضرت به تفسیر قرآن، تربیت شاگردان و پاسخ گویی به سؤالات دینی مردم می پرداخت. همچنین ایشان به عمران و آبادی و احداث نخلستان ها توجه زیادی داشت.
پس از کشته شدن عثمان، مردم دریافتند که جامعهٔ اسلامی بی سرپرست مانده است. بسیاری از مهاجرین و انصار خواهان بیعت با علی شدند، اما آن حضرت تمایلی به پذیرش خلافت نداشت. سرانجام با اصرار زیاد مردم، امام علی منصب خلافت را پذیرفت.
اکثر مهاجرین و انصار به جز تعدادی از اشراف بنی امیه با امام در مسجد مدینه بیعت کردند. شورش و جنگ علیه حکومت امام علی(ع): اصرار علی(ع) بر عمل به قرآن و سنت پیامبر و اجرای عدالت،موجب مخالفت و دشمنی ریاست طلبان و ثروت اندوزان شد. این گروه چون اطمینان یافتند که امام به دلخواه آنان عمل نخواهد کرد، به فتنه جویی پرداختند و سه جنگ جَمَل، صِفّین و نَهرَوان را بر آن حضرت تحمیل کردند. از آنجا که امام علی(ع) هیچ گونه تمایلی به جنگ و خونریزی میان مسلمانان نداشت، کوشید از طریق گفت وگو و نصیحت بیعت شکنان و شورشیان را قانع کند که دست از تفرقه و آشوب بردارند؛ اما شورشیان اقدام به جنگ کردند. امام در جنگ جمل بیعت شکنان را شکست داد. در صِفّین امام علی(ع) به مقابلهٔ با سپاه معاویه رفت و آنها را ظالمین نامید. پایداری یاران حضرت علی (ع)به ویژه مالک اشتر آثار شکست را بر چهرهٔ سپاه ستمگر آشکار ساخت، اما در آخرین لحظات، نیرنگ عمروعاص مانع پیروزی سپاهیان امام علی(ع)شد.

ویژگی ها و دستاوردهای حکومت امام علی(ع)
حضرت علی (ع)حدود 5 سال مطابق تعالیم اسلام و روش (سنت) حضرت محمد (ص) حکومت کرد. امام در ابتدای حکومت خود، برای دفع تهدیدات بیعت شکنان و دشمنان عدالت از مدینه رهسپار عراق شد و شهر کوفه را مرکز خلافت خود قرار داد.
مهم ترین ویژگی ها و دستاوردهای حکومت آن حضرت عبارت بودند از: 1ساده زیستی و مقابله با اشراف گری: فتوحات مسلمانان اگرچه موجب ورود اسلام به سرزمین های پهناوری شد، اما ثروت و غنایم حاصل از فتوحات، سبب ثروت اندوزی وتقویت اشراف گری در میان عده ای گردید. امام سعی می کرد با گفتار و کردار خویش توجه مردم را به ارزش های دینی و سنت پیامبر جلب نماید. خطبه های فراوانی از ایشان در این موضوع باقی مانده است. آن حضرت با زندگی بسیار ساده و به دور از تجملات، الگوی مناسبی برای دیگران بود. ٢ تأکید بر عدالت: در حکومت امام علی(ع) تمامی مسلمانان از احترام و حقوق برابر برخوردار بودند. امام در توزیع بیت المال هیچ مسلمانی را بر مسلمان دیگر برتری نمی داد و برای عرب و غیرعرب سهمی یکسان در نظر می گرفت. کسانی که پیش از آن، سهم بیشتری از بیت المال می گرفتند در برابر این شیوهٔ عادلانهٔ امام مقاومت کردند. آنها وقتی پی بردند که حضرت علی (ع)در اجرای عدالت مصمّم است، به دشمنی با ایشان پرداختند. 3برگزیدن افراد صالح به حکومت ولایات: امام افراد را بر پایهٔ شایستگی و لیاقت برای حکومت ولایات برمی گزید و حاضر نبود برای رسیدن به هدف، از اشخاص ناصالح و ستمگر استفاده کند. برخی از یاران علی (ع)به آن حضرت پیشنهاد می کردند به افرادی که برای حکومت مشکل ایجاد می کنند، مقام بدهد؛ امام می فرمود: «آیا من پیروزی را با ستم به دست آورم؟ .» معاویه پسر ابوسفیان که از زمان خلافت عمر حاکم شام (سوریهٔ امروزی) بود، اعلام کرد در صورتی از امام اطاعت می کند که حکومت شام و مصر به او واگذار شود؛ اما امام با شناختی که از دشمنی امویان با اسلام و پیامبر داشت فرمود: خداوند دوست ندارد که من «گمراه کنندگان » را یاور خود قرار دهم.

۴ مدارا با مخالفان: امام علی(ع) با مخالفان مدارا می کردند و از انتقادهای آنان ناراحت و خشمگین نمی شد و حتی سهمشان را از بیت المال نیز پرداخت می کرد. امام زمانی با مخالفان برخورد می کرد که آنها دست به شمشیر می بردند.

صلح امام حسن (ع) با معاویه
پس از شهادت امیر مؤمنان در 21 رمضان سال 40 ه.ق، مردم کوفه با امام حسن(ع) بیعت کردند. آن حضرت در نخستین روزهای خلافت، معاویه را از سرکشی و نافرمانی نهی کرد، اما معاویه با سپاهی عظیم راهی عراق شد. امام قصد داشت در مقابل معاویه ایستادگی نماید، اما بسیاری از یاران و سپاهیان آن حضرت تمایلی به نبرد نداشتند و فقط گروه اندکی آمادهٔ جهاد بودند. این در حالی بود که معاویه، با وعدهٔ دادن پول و مقام، بسیاری از رؤسای قبایل و حتی یاران نزدیک امام را فریب داده و جذب خود کرده بود. در چنین اوضاعی، امام ناچار شد پیشنهاد صلح معاویه را بپذیرد و با شرایطی، خلافت را به او واگذار کند. امویان (بنی امیه) بر مسند خلافت
معاویه بعد از تحمیل صلح بر امام حسن(ع) در شام (سوریه) به خلافت نشست. او سیاستمداری فریبکار بود و با دادن پول و مقام، اشخاص با نفوذ و قدرتمند را جذب خود می کرد. عمروعاص یکی از این افراد بود؛ او که به طمع دست یافتن به حکومت مصر به معاویه پیوسته بود، نقش مهمی در جلوگیری از شکست معاویه در جنگ صِفّین داشت. معاویه به هیچ یک از تعهدات خود در پیمان صلح با امام حسن (ع)پایبند نماند. به دستور او بر منبر و در خطبه های نماز جمعه به امام علی (ع)بدگویی می شد. یاران و پیروان آن حضرت مورد آزار و شکنجه قرار می گرفتند. معاویه همچنین با توطئه ای،امام حسن (ع) را به شهادت رساند. او همچنین فرزندش یزید را به جانشینی خود، انتخاب و خلافت را موروثی کرد.

قیام امام حسین(ع)

زمینه های قیام: امام حسین (ع)سال ها در کنار پدرش امیر مؤمنان و برادرش امام حسن(ع) در صحنهٔ جهاد و مبارزه حاضر بود. آن حضرت پس از شهادت برادر، با سخنرانی و نامه های افشاگرانه علیه حکومت ظالمانهٔ معاویه مبارزه کرد. پس از مرگ معاویه، پسرش یزید طبق وصیت او به خلافت رسید. یزید مانند جوانان دوران جاهلیت رفتار می کرد. ظلم و فساد آشکار او در جهان اسلام شهرت داشت. امام حسین(ع) که نمی خواست با یزید بیعت نماید، با خانواده و بستگان خود از مدینه راهی مکه شد. امام قصد داشت که در پناه خانهٔ خدا و با استفاده از ایام حج، مردم را برای مخالفت با حکومت ستمکار و فاسد یزید آماده کند. مردم کوفه که از حرکت آن حضرت به سوی مکه آگاه شده بودند با نوشتن نامه های فراوان، ایشان را به آن شهر دعوت کردند. امام نخست اعتنایی به آن نامه ها نکرد، اما با اصرار کوفیان، پسر عموی خود مسلم بن عقیل را روانهٔ آنجا کرد. پس از ورود مُسلم به کوفه، هزاران نفر با مسلم به نمایندگی از امام حسین(ع) بیعت کردند. امام نیز پس از دریافت نامهٔ مسلم، عازم کوفه شد. یزید با شنیدن اخبار کوفه، عبیدالله بن زیاد را که مردی سنگدل و خونریز بود به حکومت آنجا منصوب کرد. عبیدالله با ایجاد رُعب و وحشت مردم را ترساند و مسلم بن عقیل را دستگیر کرد و به شهادت رساند. او سپس مردم کوفه را وادار کرد که آمادهٔ جنگ با فرزند پیامبر شوند. سپاه یزید مانع رسیدن امام و یارانش به کوفه شدند و کاروان آن حضرت را ناچار به توقف در سرزمین گرم و خشک کربلا
(نینوا) نمودند. لشکریان یزید که تعدادشان بسیار زیاد بود، امام حسین(ع) و یارانش را محاصره و در روز عاشورا جنگ را آغاز کردند. امام و یارانش که مرگ در راه عقیده و ایمان را سعادت و زندگی در سایه حکومت ستمگران را ننگ می دانستند، شجاعانه جنگیدند و در راه حق به شهادت رسیدند. اهداف و دستاوردهای قیام کربلا
اینکه نیم قرن بعد از رحلت رسول خدا، فرد فاسد و گنه کاری چون یزید به عنوان خلیفهٔ مسلمانان به قدرت رسید، نشان می دهد که جامعهٔ اسلامی دچار انحراف بزرگی شده بود. فقط حرکتی عظیم مانند قیام کربلا و شهادت امام حسین و فرزندان، بستگان و یارانش می توانست از گسترش این انحراف جلوگیری کند. امام حسین(ع) در وصیت نامهٔ خویش، دربارهٔ هدف قیام خود فرموده است: «هدف من اصلاح امت جدّم رسول الله، امر به معروف و نهی از منکر و پیاده کردن سیرهٔ رسول الله و پدرم علی بن ابیطالب است.» حضرت زینب(س) پس از شهادت برادر خود، در دوران اسارت با سخنرانی های روشنگرانه، اهداف قیام کربلا و چهرهٔ واقعی حکومت ستمکار بنی امیه را برای همگان آشکار کرد. تاریخ گواهی می دهد که از آن پس قیام های زیادی در جهان اسلام و نواحی دیگر از قیام عاشورا الگو گرفته اند. این قیام تأثیر بسیاری در روحیهٔ ظلم ستیزی مسلمانان به ویژه شیعیان بر جای نهاده است.